Giới thiệu
Ung thư hiện nay là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Đáng tiếc là phần lớn các ca ung thư tại Việt Nam được phát hiện ở giai đoạn muộn, làm giảm đáng kể cơ hội điều trị thành công và cơ hội sống sót của bệnh nhân. Nguyên nhân chủ yếu là do thói quen chưa quan tâm hoặc xem nhẹ việc tầm soát ung thư định kỳ, chỉ đi khám khi có triệu chứng rõ ràng.
Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu khẳng định rằng phát hiện ung thư sớm qua các thủ tục tầm soát như nội soi, soi đại trực tràng, chụp nhũ ảnh (mammogram) hay xét nghiệm Pap có thể cứu sống nhiều người, đặc biệt là những người ở độ tuổi trung niên trở lên. Vậy đâu là các loại tầm soát cần được thực hiện? Thời điểm nào là thích hợp? Ai nên tầm soát? Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết, giải thích các quan niệm sai lầm phổ biến và khuyến khích người dân tích cực chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân.
Bằng chứng khoa học và lâm sàng
Các cơ quan y tế uy tín quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS) và Bộ Y tế Việt Nam đều khuyến cáo thực hiện tầm soát ung thư định kỳ cho các nhóm đối tượng nhất định nhằm phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm—giai đoạn mà ung thư còn khu trú và chưa di căn. Các loại ung thư thường tầm soát gồm có ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng, ung thư vú và ung thư cổ tử cung.
- Ung thư dạ dày: Nội soi dạ dày được áp dụng để phát hiện tổn thương tiền ung thư hoặc ung thư giai đoạn sớm. Ở Việt Nam, tần suất ung thư dạ dày cao, là lý do quan trọng để khuyến cáo nội soi định kỳ cho người trên 40 tuổi, đặc biệt ở những vùng có nguy cơ cao.
- Ung thư đại trực tràng: Soi đại tràng (colonoscopy) là phương pháp tiêu chuẩn vàng để phát hiện polyp tiền ung thư và ung thư đại tràng giai đoạn sớm. Các khuyến cáo thông thường đề nghị bắt đầu tầm soát cho người trên 50 tuổi, hoặc sớm hơn nếu gia đình có tiền sử.
- Ung thư vú: Chụp nhũ ảnh (mammogram) giúp phát hiện các tổn thương nhỏ chưa có triệu chứng. Khuyến cáo dành cho phụ nữ từ 40 tuổi trở lên nên thực hiện chụp nhũ ảnh định kỳ hàng năm hoặc 2 năm một lần.
- Ung thư cổ tử cung: Xét nghiệm Pap (Pap smear) hoặc phương pháp HPV test giúp phát hiện ung thư cổ tử cung hoặc tổn thương tiền ung thư. Phụ nữ từ 21 tuổi nên bắt đầu làm xét nghiệm Pap định kỳ mỗi 3 năm, và có thể kết hợp HPV test ở một số nhóm tuổi nhất định.
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh việc tầm soát định kỳ làm tăng tỷ lệ phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm, giảm tỷ lệ tử vong do ung thư và cải thiện chất lượng cuộc sống sau điều trị. Việc tầm soát ngay cả ở những người không có dấu hiệu hay dấu hiệu rủi ro cao là cần thiết vì ung thư lúc ban đầu thường không có triệu chứng rõ ràng.
Những quan niệm sai lầm phổ biến
Tại Việt Nam, nhiều người né tránh tầm soát ung thư do những quan niệm sai lầm hoặc lo ngại không có cơ sở khoa học như:
- Nội soi dạ dày (endoscopy) rất đau đớn và khó chịu: Thực tế, kỹ thuật nội soi hiện đại thường kết hợp gây tê hoặc gây mê nhẹ giúp quá trình diễn ra nhẹ nhàng, ít đau đớn. Điều dưỡng viên và bác sĩ sẽ hỗ trợ để bệnh nhân cảm thấy thoải mái nhất.
- Tầm soát ung thư có thể gây ung thư hoặc làm tăng nguy cơ: Đây là quan niệm hoàn toàn không đúng. Các kỹ thuật tầm soát như nội soi, soi đại tràng, chụp nhũ ảnh đều an toàn, ít xâm lấn và không làm tổn thương tế bào dẫn đến ung thư.
- Chỉ những người có nguy cơ cao hay có triệu chứng mới cần tầm soát: Ung thư ban đầu thường không có biểu hiện rõ ràng nên chỉ khi có triệu chứng mới khám sẽ khiến phát hiện ở giai đoạn muộn, khi đó điều trị ít hiệu quả. Ai cũng nên tầm soát định kỳ theo khuyến nghị, không trừ ai.
Hướng dẫn tầm soát cho người Việt Nam theo lứa tuổi và giới tính
Dưới đây là bảng tóm tắt các khuyến cáo tầm soát ung thư cơ bản mà người trung niên và cao tuổi tại Việt Nam nên thực hiện:
| Đối tượng | Loại tầm soát | Tuổi bắt đầu | Tần suất |
|---|---|---|---|
| Nam giới > 40 tuổi | Nội soi dạ dày (endoscopy) | 40 | 2-3 năm/lần hoặc theo chỉ định |
| Nam giới > 50 tuổi | Soi đại tràng (colonoscopy) | 50 | 5-10 năm/lần nếu bình thường; thường xuyên hơn nếu có polyp hoặc yếu tố nguy cơ |
| Nữ giới > 40 tuổi | Chụp nhũ ảnh (mammogram) | 40 | 1-2 năm/lần |
| Nữ giới > 21 tuổi | Xét nghiệm Pap (Pap smear) | 21 | 3 năm/lần (kết hợp HPV test nếu có thể) |
| Cả nam và nữ | Khám sức khỏe tổng quát | 40 | Hàng năm |
Lưu ý rằng những người có yếu tố nguy cơ đặc biệt như tiền sử gia đình có người bị ung thư, hút thuốc lá, bệnh viêm nhiễm mãn tính nên thảo luận riêng với bác sĩ để có chế độ tầm soát phù hợp hơn.
Câu chuyện thành công từ tầm soát sớm
Anh John Nguyen, 52 tuổi, sống tại TP. Hồ Chí Minh, từng không quan tâm đến việc tầm soát ung thư dạ dày dù có tiền sử viêm loét dạ dày mạn tính trong gia đình. Do công tác phát động chương trình tầm soát ung thư miễn phí do chính phủ hỗ trợ, anh đã quyết định đi nội soi định kỳ. Kết quả nội soi phát hiện một polyp tiền ung thư nhỏ ở dạ dày, được cắt bỏ kịp thời.
Nhờ vậy, anh tránh được nguy cơ phát triển ung thư dạ dày. Hiện tại, sức khỏe của anh rất tốt và anh luôn khuyên bạn bè, người thân nên chủ động khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các bất thường.
Khuyến khích và chương trình hỗ trợ của Nhà nước
Bộ Y tế Việt Nam và các địa phương đã triển khai nhiều chương trình tầm soát ung thư miễn phí hoặc chi phí thấp cho người dân, đặc biệt nhóm tuổi trung niên và cao tuổi. Các chương trình này không chỉ giúp giảm gánh nặng bệnh tật cho xã hội mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của tầm soát định kỳ.
Ngoài ra, việc khám sức khỏe tổng quát hàng năm được khuyến cáo để giúp phát hiện sớm nhiều bệnh lý, trong đó có ung thư.
Kết luận
Ung thư không còn là án tử nếu được phát hiện kịp thời và điều trị đúng cách. Tầm soát ung thư định kỳ qua các kỹ thuật nội soi dạ dày, soi đại tràng, chụp nhũ ảnh và xét nghiệm Pap là chìa khóa giúp phát hiện sớm các tổn thương tiền ung thư hoặc ung thư giai đoạn đầu.
Mọi người, đặc biệt là người trung niên và cao tuổi, nên chủ động tham gia tầm soát ngay cả khi không có triệu chứng. Đồng thời, hãy loại bỏ những quan niệm sai lầm và tận dụng các chương trình hỗ trợ từ Nhà nước để bảo vệ sức khỏe bản thân mình và gia đình.
Hành động ngay hôm nay là cách tốt nhất để mở ra cơ hội sống khỏe, sống lâu hơn trong cuộc đời. Đừng chờ đợi đến khi có triệu chứng thì điều trị ung thư thường đã quá muộn.
Tham khảo
- Tổ chức Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society). Guidelines for Early Detection of Cancer.
- Bộ Y tế Việt Nam. Hướng dẫn tầm soát ung thư quốc gia. 2023.
- VN Agency for Radiation and Nuclear Safety. Cancer Screening Programs 2022.
- Nguyễn H.V, Trần T.H. (2021). “Tác động của tầm soát sớm ung thư đại tràng tại Việt Nam.” Tạp chí Y học Việt Nam, 67(3), 145-152.
