Giới thiệu
Cột sống cong bất thường, hay còn gọi là cong vẹo cột sống (scoliosis), là một tình trạng cấu trúc phức tạp phổ biến nhất ở tuổi thanh thiếu niên. Tại Việt Nam, nhiều trường hợp bị phát hiện muộn do khám sức khỏe học đường không đều và hiểu nhầm rằng nguyên nhân chỉ là do “ngồi cong lưng” hay tư thế xấu. Thực chất, scoliosis là một tình trạng bệnh cấu trúc làm biến dạng cột sống chứ không đơn thuần là vấn đề tư thế. Việc phát hiện sớm là chìa khóa để ngăn bệnh tiến triển nặng, bảo vệ sức khỏe và hình dáng cho trẻ trong giai đoạn phát triển nhanh của tuổi dậy thì.
Dấu hiệu nhận biết tại nhà
Cha mẹ có thể tự kiểm tra bé tại nhà qua những dấu hiệu dễ nhận biết sau:
– Vai không đều nhau: Một vai có thể cao hơn vai kia.
– Vòng eo lệch: Vùng eo không cân xứng, có thể thấy bên hông cao hơn bên kia.
– Có khối lồi ở vùng lưng hoặc sườn khi bé cúi người về phía trước (test gập người trước).
– Một bên hông cao hơn bên còn lại khi đứng thẳng.
Phụ huynh có thể hướng dẫn trẻ đứng trước gương và tự quan sát hoặc nhẹ nhàng kiểm tra lưng, vai và hông của trẻ. Các dấu hiệu này nếu xuất hiện, đặc biệt ở trẻ đang trong giai đoạn dậy thì (10-15 tuổi), cần được chú ý nghiêm túc.
Khi nào nên đi khám y tế?
Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất đối xứng nào nêu trên, tốt nhất nên đưa trẻ đi khám chuyên khoa chỉnh hình hoặc nhi khoa để được chẩn đoán chính xác bằng thăm khám lâm sàng và nếu cần, chụp X-quang. Đặc biệt lưu ý:
– Trẻ đang trong giai đoạn tăng trưởng nhanh là đối tượng có nguy cơ cao bệnh tiến triển nhanh.
– Nếu trẻ than phiền đau lưng kéo dài.
– Nếu phát hiện bất thường tăng lên qua thời gian theo dõi tại nhà.
Khám sớm giúp đánh giá mức độ cong cột sống và lập kế hoạch điều trị phù hợp, tránh bệnh trở nặng gây biến dạng và ảnh hưởng tới chức năng hô hấp, sinh hoạt.
Tại sao can thiệp sớm lại quan trọng?
Scoliosis thường tiến triển trong giai đoạn thanh thiếu niên do cột sống đang tăng trưởng nhanh. Nếu không điều trị, độ cong có thể tăng lên làm xấu dáng đi, gây đau, thậm chí ảnh hưởng hoạt động phổi-mạch máu. Việc phát hiện và điều trị kịp thời có những lợi ích sau:
– Ngăn ngừa tiến triển độ cong cột sống.
– Giúp cải thiện hoặc duy trì chức năng vận động.
– Tránh phải can thiệp phẫu thuật khi bệnh tiến triển quá nặng.
– Nâng cao chất lượng cuộc sống.
Những hiểu lầm phổ biến về cong vẹo cột sống
Tại Việt Nam, nhiều người vẫn hiểu nhầm scoliosis là do thói quen ngồi sai tư thế hay “ngồi cong lưng” là chính, dẫn đến chủ quan, bỏ qua các dấu hiệu. Thực tế:
| Sai lầm phổ biến | Sự thật chính xác |
|——————|——————-|
|Cong vẹo cột sống là do ngồi sai tư thế|Scoliosis là tình trạng cấu trúc xương cột sống bị biến dạng, không chỉ do tư thế xấu|
|Không cần khám nếu không đau|Đau không phải lúc nào cũng xuất hiện, nhưng sớm phát hiện sẽ ngăn bệnh nặng|
|Tập thể dục là đủ để chữa|Tập thể dục hỗ trợ nhưng khi độ cong đáng kể cần can thiệp y tế chuyên sâu|
Phương pháp điều trị hiện nay
Sau khi chẩn đoán, tùy vào độ cong và giai đoạn tiến triển, bác sĩ có thể đề nghị:
– Vật lý trị liệu: Giúp tăng cường cơ lưng, hỗ trợ cột sống khỏe mạnh, cải thiện tư thế.
– Đeo đai nẹp cột sống (bracing): Được chỉ định cho các trường hợp đang phát triển với độ cong từ 20-40 độ, nhằm kiểm soát sự tiến triển.
– Phẫu thuật: Khi độ cong lớn và có nguy cơ ảnh hưởng chức năng, phẫu thuật chỉnh hình có thể được chỉ định.
Bác sĩ sẽ thảo luận kỹ với gia đình về các lựa chọn điều trị để đưa ra phương án phù hợp nhất.
Trường hợp minh họa
Mai Anh, 13 tuổi, bắt đầu có dấu hiệu vai lệch và phần eo không cân xứng. Gia đình ban đầu nghĩ bé chỉ do ngồi học sai tư thế nên không quan tâm. Đến khi cô giáo phát hiện trong kỳ kiểm tra sức khỏe học sinh, Mai Anh được giới thiệu đi khám cột sống chuyên khoa. Kết quả chụp X-quang cho thấy cô bé bị scoliosis với độ cong 25 độ ở cột sống ngực. Bác sĩ khuyên em dùng đai nẹp và tham gia vật lý trị liệu đều đặn. Sau 6 tháng, độ cong không tiến triển thêm, và Mai Anh duy trì được sự linh hoạt trong sinh hoạt hàng ngày.
Kết luận
Phát hiện sớm cong vẹo cột sống ở thanh thiếu niên là yếu tố quyết định để ngăn ngừa tiến triển nặng và các biến chứng lâu dài. Cha mẹ nên chủ động quan sát và kiểm tra các dấu hiệu bất thường có thể phát hiện tại nhà. Khi nghi ngờ, cần đưa trẻ khám chuyên khoa để được can thiệp kịp thời. Tăng cường nhận thức cộng đồng và cải thiện quy trình khám sức khỏe học đường cũng rất cần thiết để hạn chế việc phát hiện muộn đang còn phổ biến tại Việt Nam. Cùng chung tay chăm sóc thế hệ trẻ, bảo vệ cột sống khỏe mạnh ngay từ hôm nay.
