Giới thiệu: Thế hệ mới và thách thức về sức khỏe tâm thần
Thế hệ Z tại Việt Nam, sinh từ khoảng giữa thập niên 1990 đến đầu những năm 2010, lớn lên trong bối cảnh toàn cầu hóa và bùng nổ công nghệ thông tin. Họ tiếp xúc với mạng xã hội và internet từ rất sớm, tạo ra một thế hệ vô cùng năng động, nhanh nhạy nhưng cũng chịu áp lực lớn về mặt tâm lý do học tập căng thẳng, bất ổn kinh tế – xã hội và sự liên tục tiếp nhận thông tin qua các thiết bị số. Điều đáng chú ý là Gen Z Việt Nam thể hiện sự khác biệt lớn trong cách nhìn nhận và xử lý các vấn đề về sức khỏe tinh thần so với các thế hệ trước, đặc biệt là sự cởi mở hơn đối với liệu pháp tâm lý, chánh niệm và chăm sóc bản thân theo hướng toàn diện.
Sự chuyển mình trong nhận thức về sức khỏe tâm thần
Trước đây, sức khỏe tâm thần ít được đề cập một cách công khai tại Việt Nam do nhiều quan niệm truyền thống cho rằng đó là một điều nhạy cảm hoặc dấu hiệu của sự yếu đuối. Tuy nhiên, Gen Z đã phá vỡ rào cản đó bằng sự truyền đạt thông tin rộng rãi và minh bạch trên mạng xã hội, qua đó khuyến khích lối sống và thái độ tích cực trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Họ không e dè khi đề cập về lo âu, trầm cảm hay các vấn đề tâm lý khác và chủ động tìm kiếm các nguồn hỗ trợ phù hợp.
Thói quen chăm sóc bản thân mới: Yoga, thiền và kỹ thuật chánh niệm
Trong thời đại số, nhiều bạn trẻ Việt Nam Gen Z lựa chọn các phương pháp tập trung vào sự thấu hiểu và làm dịu tâm trí như thiền, yoga, và các bài tập chánh niệm. Những hoạt động này giúp họ giảm căng thẳng, tăng khả năng tập trung và cân bằng cảm xúc. Các ứng dụng di động như Calm, Headspace ngày càng phổ biến, giúp họ tiếp cận dễ dàng với các bài thiền và hướng dẫn thực hành chánh niệm.
Bên cạnh đó, thói quen ghi nhật ký cảm xúc hoặc viết blog cũng được nhiều bạn trẻ sử dụng để tự phân tích tâm trạng, biểu đạt cảm xúc và nhận định lại bản thân qua từng ngày. Với nền tảng internet và mạng xã hội, họ còn dễ dàng kết nối, chia sẻ trải nghiệm, hỗ trợ nhau trên các diễn đàn và nhóm cộng đồng.
Vai trò của cộng đồng trực tuyến và người ảnh hưởng sức khỏe tâm thần
Internet và mạng xã hội đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra một ‘không gian an toàn’ giúp Gen Z tại Việt Nam thảo luận và học hỏi về các vấn đề sức khỏe tinh thần. Nhiều influencer, chuyên gia tâm lý trẻ tuổi đã sử dụng nền tảng này để truyền tải các kiến thức khoa học, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm cá nhân về việc đối phó với stress và cải thiện sức khỏe tinh thần một cách thực tế và gần gũi.
Những video ngắn, livestream giải đáp thắc mắc hay các bài đăng mang nội dung tích cực nhưng thực tế đã góp phần thay đổi nhận thức và xóa bỏ định kiến tiêu cực về điều trị tâm lý trong xã hội.
Cảnh báo về “tính tích cực độc hại” và tự giúp đỡ quá mức
Tuy nhiên, sự phổ biến của các phương pháp tự chăm sóc bản thân cũng tiềm ẩn những rủi ro như việc lạm dụng quá mức các liệu pháp tự thân mà không có sự hỗ trợ chuyên nghiệp. “Toxic positivity” hay “tính tích cực độc hại” là khi người ta áp đặt sự vui vẻ và tích cực một cách thái quá, phủ nhận hoặc coi nhẹ những cảm xúc tiêu cực thực tế, dẫn đến việc không xử lý tận gốc những vấn đề tâm lý.
Ngoài ra, các trào lưu tự giúp đỡ đôi khi xuất phát từ các nguồn không chính thống, thiếu kiểm chứng khoa học, có thể gây ra hiểu nhầm hoặc thậm chí tổn hại nếu người dùng tự chẩn đoán sai hoặc trì hoãn điều trị y tế cần thiết.
Giữ cân bằng: Sự phối hợp giữa tự nhận thức, kết nối xã hội và hướng dẫn chuyên gia
Thành công trong chăm sóc sức khỏe tâm thần của Gen Z Việt Nam nằm ở chỗ họ biết kết hợp giữa việc tự quan sát, thực hành chánh niệm và luyện tập sức khỏe tinh thần hàng ngày với sự hỗ trợ chuyên nghiệp từ các chuyên gia tâm lý, bác sĩ. Đồng thời, duy trì mối quan hệ xã hội tích cực, tham gia các hoạt động cộng đồng cũng là yếu tố quan trọng giúp họ cảm thấy bớt cô đơn, được thấu hiểu và có điểm tựa tinh thần.
Một trường hợp điển hình có thể kể đến là bạn Mai, sinh viên tại Hà Nội, thường xuyên bị áp lực học tập dẫn đến mất ngủ và lo âu. Sau khi tham gia một nhóm hỗ trợ sức khỏe tâm thần trên mạng xã hội và được giới thiệu đến một chuyên gia tâm lý, Mai bắt đầu thực hành thiền định hàng ngày và ghi nhật ký cảm xúc. Kết quả, cô không chỉ cải thiện được tình trạng tâm lý mà còn thấy thêm nhiều người bạn mới cùng chung sở thích giúp cô tạo dựng mạng lưới hỗ trợ giữa đời thực.
Kết luận
Thế hệ Z tại Việt Nam đang góp phần tạo ra một cuộc cách mạng về nhận thức và hành vi liên quan đến sức khỏe tinh thần. Họ thể hiện sự cởi mở trong việc đối thoại, tìm kiếm sự hỗ trợ và áp dụng các kỹ thuật chăm sóc bản thân toàn diện cùng với công cụ kỹ thuật số hiện đại. Tuy nhiên, để thực sự hiệu quả và bền vững, các bạn trẻ cần cảnh giác với xu hướng “tích cực độc hại” và cần biết phối hợp nhuần nhuyễn giữa tự giúp đỡ và can thiệp chuyên nghiệp. Hành trình xây dựng sức khỏe tinh thần bền vững chính là sự cân bằng giữa nội tâm sâu sắc, kết nối xã hội và sự hỗ trợ y tế khoa học, phù hợp với đặc thù xã hội Việt Nam hiện đại.
