Giới thiệu
Bệnh gút là một trong những dạng viêm khớp phổ biến nhất trên thế giới, đặc biệt ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh do các cơn đau khớp dữ dội có thể xảy ra đột ngột và tái phát. Nguyên nhân chính của gút là do sự tích tụ cao acid uric trong máu, dẫn đến sự hình thành tinh thể urat tại các khớp, gây viêm và đau. Acid uric là sản phẩm chuyển hóa cuối cùng của purin – các hợp chất tự nhiên xuất hiện trong nhiều loại thực phẩm. Chính vì vậy, việc kiểm soát lượng acid uric thông qua chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và điều trị bệnh gút.
Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn khoa học dựa trên bằng chứng về 5 nhóm thực phẩm mà bệnh nhân gút cần tránh hoàn toàn hoặc hạn chế nghiêm ngặt, đặc biệt chú trọng các món ăn phổ biến tại Việt Nam như lẩu, nội tạng, ốc, hải sản tươi sống và các dịp uống bia đông người. Đồng thời, bài viết cũng sẽ sửa lại một số hiểu lầm thường gặp và đưa ra các lời khuyên thiết thực giúp người bệnh gút duy trì sức khỏe tốt với chế độ ăn phù hợp.
Bằng chứng khoa học về nguyên nhân và vai trò của thực phẩm trong gút
Gút phát sinh từ sự rối loạn chuyển hóa purin trong cơ thể, dẫn đến dư thừa acid uric trong máu (tăng acid uric huyết). Khi acid uric vượt quá giới hạn hòa tan, tinh thể monosodium urate hình thành và lắng đọng ở các khớp, tạo nên cơn đau gút cấp tính.
Nhiều nghiên cứu đã xác nhận mối liên hệ chặt chẽ giữa các thực phẩm giàu purin và nguy cơ bùng phát cơn gút. Các loại thực phẩm này làm tăng sản xuất hoặc giảm thải acid uric, góp phần duy trì mức acid uric cao kéo dài. Dưới đây là 5 nhóm thực phẩm chính cần tránh:
1. Nội tạng và các loại thịt đỏ
Nội tạng động vật như gan, thận, lòng, tim chứa lượng purin rất cao. Thịt đỏ (bò, heo, cừu) cũng góp phần làm tăng acid uric đáng kể. Nghiên cứu cho thấy những người tiêu thụ nhiều nội tạng và thịt đỏ có nguy cơ mắc gút và các biến chứng liên quan cao hơn so với dân số chung.
2. Hải sản giàu purin đặc biệt
Một số loại hải sản như cá cơm, cá mòi, cá trích, cá thu, tôm, cua, nghêu… nổi tiếng là chứa nhiều purin. Trong đó, đặc biệt đáng lưu ý là cá cơm và cá mòi (tương đương với anchovies, sardines trong y văn), vì chúng chứa purin với hàm lượng cao và dễ kích thích cơn gút.
3. Rượu bia, đặc biệt là bia
Rượu làm tăng sản xuất acid uric và giảm khả năng thải qua thận. Bia gây hại nhiều nhất vì ngoài rượu etanol chứa nhiều purin từ men bia. Việc uống bia trong các buổi liên hoan, quán nhậu rất phổ biến tại Việt Nam, là một yếu tố nguy cơ lớn góp phần làm nặng tình trạng gút.
4. Thực phẩm chứa fructose cao
Nước ngọt có ga, các loại nước trái cây công nghiệp hoặc đồ uống chứa nhiều đường fructose là yếu tố nguy cơ làm tăng acid uric trong máu. Fructose thúc đẩy quá trình tạo acid uric trong gan và nên hạn chế tối đa.
5. Thực phẩm có purin từ thực vật – Hiểu đúng để tránh hiểu lầm
Một số loại rau như bông cải xanh, rau chân vịt có chứa purin nhưng tác động đến acid uric trong máu rất thấp so với purin từ động vật. Nghiên cứu lâm sàng cho thấy rau không cần phải tránh mà còn có lợi cho sức khỏe nhờ chất xơ và các dưỡng chất khác.
Những hiểu lầm phổ biến về thực phẩm và gút
Đa số người bệnh gút có quan niệm sai rằng tất cả các thực phẩm chứa purin đều phải tránh. Đây là điều không chính xác và có thể gây thiếu dinh dưỡng hay khó duy trì chế độ ăn.
| Hiểu lầm phổ biến | Thực tế khoa học |
|———————————-|—————————————–|
| Rau có purin gây gút | Rau có purin ít ảnh hưởng đến acid uric |
| Không thể ăn bất kỳ hải sản nào | Một số hải sản có purin thấp có thể ăn vừa phải |
| Uống rượu vang thay cho bia sẽ không gây hại| Rượu vang cũng làm tăng acid uric nhưng với mức độ khác nhau|
Ngoài ra, nhiều người hiểu nhầm rằng chỉ cần tránh thực phẩm là đủ, trong khi chế độ uống nước đầy đủ và duy trì cân nặng hợp lý mới là yếu tố nền tảng để kiểm soát acid uric hiệu quả.
Lời khuyên dinh dưỡng thực tiễn cho người bệnh gút tại Việt Nam
Để giảm tần suất và cường độ các cơn gút, bệnh nhân cần áp dụng các nguyên tắc sau:
– Tránh hoặc hạn chế nhóm nội tạng và thịt đỏ: Thay thế bằng nguồn protein từ đậu, cá ít purin, thịt trắng.
– Hạn chế hải sản tươi sống và đặc biệt là các loại giàu purin như ốc, tôm, cá cơm: Chế biến kỹ, ăn với lượng vừa phải, tránh ăn lẩu hay các món nướng nhiều nội tạng.
– Giảm hoặc ngừng uống bia rượu: Trong các buổi tiệc tùng, chuyển sang thức uống không cồn or hạn chế số lượng.
– Giảm đường fructose: Hạn chế nước ngọt có ga và đồ ăn ngọt.
– Tăng cường uống nước lọc: Đảm bảo đủ từ 2–3 lít mỗi ngày để hỗ trợ thận thải acid uric.
– Kiểm soát cân nặng: Thực hiện chế độ ăn cân bằng, hạn chế thức ăn chế biến sẵn.
Đồng thời, người bệnh cần phối hợp cùng bác sĩ theo dõi acid uric huyết và tuân thủ điều trị y khoa khi có chỉ định.
Khuyến nghị chuyên gia
Theo Tiến sĩ Trần Văn Minh, chuyên gia thấp khớp tại Bệnh viện Bạch Mai, “Việc hiểu đúng về dinh dưỡng gút giúp bệnh nhân tránh được những sai lầm thường gặp, cải thiện chất lượng cuộc sống, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng lâu dài như tổn thương khớp, sỏi thận. Thực phẩm đặc trưng Việt Nam như lẩu, nội tạng, uống bia nhiều phải được kiểm soát nghiêm ngặt để không gây tái phát bệnh.”
Bác sĩ Minh cũng nhấn mạnh rằng “chế độ ăn không hẳn phải quá khắt khe, nhóm rau củ còn giúp bổ sung chất xơ và các vi chất cần thiết cho sức khỏe tổng thể.”
Trường hợp bệnh nhân minh họa
Ông Hùng (52 tuổi) sống tại Hà Nội, phát hiện mắc gút sau nhiều năm thường xuyên tham gia các buổi tiệc bia cùng bạn bè và ăn nhiều món lẩu, nội tạng, hải sản tươi sống. Sau khi được chẩn đoán, ông áp dụng chế độ ăn hạn chế thịt đỏ, nội tạng và từ bỏ thói quen uống bia. Ông tăng cường uống nước và bổ sung nhiều rau xanh trong các bữa ăn.
Một năm sau, acid uric của ông Hùng được kiểm soát tốt hơn, các cơn gút giảm hẳn, sức khỏe cải thiện rõ rệt. Ông chia sẻ: “Điều chỉnh chế độ ăn uống không quá khó, chỉ cần biết lựa chọn đúng và kiên trì. Điều này giúp tôi không còn sợ những cơn đau khớp kéo dài.”
Kết luận
Gút là bệnh lý thường gặp nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu người bệnh hiểu đúng và tuân thủ chế độ dinh dưỡng phù hợp. Nắm rõ 5 nhóm thực phẩm giàu purin nên tránh – nội tạng, thịt đỏ, hải sản giàu purin, rượu bia, và đồ ngọt chứa fructose – giúp giảm nguy cơ tăng acid uric huyết và cơn gút tái phát.
Ngoài ra, việc sàng lọc thông tin chính xác để loại bỏ các quan niệm sai lẫn như tránh mọi loại rau xanh, cũng như lựa chọn các món ăn phổ biến của ẩm thực Việt sao cho hợp lý, rất cần thiết để người bệnh duy trì sức khỏe lâu dài. Thực hành uống đủ nước, duy trì cân nặng hợp lý và phối hợp điều trị y tế là nền tảng căn bản để kiểm soát bệnh.
Qua đó, bài viết hy vọng cung cấp kiến thức thiết thực cho cả bệnh nhân và cộng đồng y tế trong công tác phòng ngừa và quản lý gút hiệu quả tại Việt Nam.
