Giới thiệu
Cúm mùa là một bệnh truyền nhiễm phổ biến và có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở những nhóm dân số dễ bị tổn thương như người già, phụ nữ mang thai, và người mắc bệnh mãn tính. Việc tiêm vaccine cúm hàng năm là phương pháp phòng ngừa hiệu quả nhất hiện nay. Tuy nhiên, tại Việt Nam, vẫn còn tồn tại nhiều hiểu lầm về vaccine cúm, bao gồm quan niệm rằng vaccine chỉ dành cho trẻ em hay một mũi tiêm có thể bảo vệ suốt đời. Bài viết này sẽ giải thích cơ chế hoạt động của vaccine cúm, lý do cần tiêm nhắc lại mỗi năm, và những lợi ích sức khỏe cộng đồng đi kèm.
Cơ Chế Hoạt Động Của Vaccine Cúm Mùa
Vaccine cúm mùa được thiết kế để giúp hệ miễn dịch nhận biết và chiến đấu với virus cúm cụ thể trong mùa đó. Khi được tiêm vaccine, cơ thể sẽ kích thích hệ miễn dịch sản sinh các kháng thể chống lại các chủng virus cúm trong vaccine, qua đó giúp giảm nguy cơ bị nhiễm hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng khi mắc bệnh.
Tuy nhiên, virus cúm liên tục biến đổi qua quá trình gọi là đột biến antigen hay “antigenic drift” — các thay đổi nhỏ trong cấu trúc protein trên bề mặt virus làm hệ miễn dịch khó nhận diện virus như cũ. Đây chính là lý do vaccine phải được cập nhật theo từng mùa dựa trên các chủng virus lưu hành phổ biến trên thế giới.
Hiện Tượng Đột Biến Virus và Tác Động Đến Vaccine
Influenza virus có khả năng đột biến liên tục, đặc biệt là các virus Influenza A và B gây cúm mùa ở người. Đột biến này làm thay đổi cấu trúc kháng nguyên trên vỏ virus giúp chúng trốn tránh được sự nhận dạng của kháng thể đã được cơ thể tạo ra từ lần nhiễm hoặc tiêm vaccine trước đó.
Bảng dưới đây mô tả sự khác biệt giữa các virus cúm qua các mùa và lý do cần tiêm nhắc lại hàng năm:
| Đặc điểm | Tác động |
|---|---|
| Đột biến nhỏ (Antigenic Drift) | Thay đổi nhẹ cấu trúc protein vỏ, làm giảm hiệu quả miễn dịch từ vaccine cũ. |
| Đột biến lớn (Antigenic Shift) | Xuất hiện virus mới hoàn toàn có thể gây đại dịch. Hiện tượng này hiếm gặp và không thường xuyên. |
| Cập nhật chủng vaccine | Cần điều chỉnh chủng trong vaccine hàng năm để phù hợp với virus đang lưu hành. |
| Yếu tố địa phương | Việt Nam có đặc điểm dịch tễ riêng do khí hậu nhiệt đới gió mùa, ảnh hưởng thời gian và đỉnh dịch cúm. |
Hiểu Lầm Phổ Biến Về Vaccine Cúm Ở Việt Nam
Nhiều người Việt Nam vẫn có những hiểu lầm về vaccine cúm khiến tỷ lệ tiêm chủng chưa đạt mức tối ưu:
– Chỉ dành cho trẻ em: Trên thực tế, mọi người ở mọi lứa tuổi đều có thể mắc cúm và đều có thể được lợi từ vaccine.
– Một mũi tiêm là miễn dịch suốt đời: Miễn dịch do vaccine tạo ra chỉ kéo dài khoảng 6 tháng đến một năm, do virus thay đổi.
– Vaccine gây cúm: Vaccine cúm sử dụng virus đã bị làm yếu hoặc các thành phần virus không còn khả năng gây bệnh, do đó không gây cúm. Một số trường hợp phản ứng phụ nhẹ như đau chỗ tiêm, mệt mỏi là hoàn toàn bình thường.
– Không cần tiêm trước mùa mưa: Thực tế, tiêm vaccine trước khi mùa mưa hoặc đỉnh dịch cúm (tại Việt Nam khoảng tháng 5-8) giúp cơ thể có đủ thời gian tạo miễn dịch, giảm tình trạng nhập viện do cúm.
Ai Là Nhóm Đối Tượng Cần Được Ưu Tiên Tiêm Vaccine Cúm?
Một số nhóm nguy cơ cao đặc biệt cần được ưu tiên tiêm vaccine để giảm nguy cơ biến chứng nặng:
– Phụ nữ mang thai
– Người cao tuổi (trên 65 tuổi)
– Nhân viên y tế và các lực lượng làm việc tại môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao
– Người mắc các bệnh mạn tính như hen suyễn, tiểu đường, tim mạch
Khuyến Cáo Của Trung Tâm Kiểm Soát Bệnh Tật Việt Nam (CDC Việt Nam)
CDC Việt Nam khuyến nghị người dân:
– Tiêm vaccine cúm hàng năm, đặc biệt trước mùa cao điểm cúm (trước mùa mưa).
– Đặc biệt lưu ý tiêm vaccine cho các nhóm nguy cơ cao.
– Tiếp tục thực hiện các biện pháp phòng bệnh như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi giao tiếp ở nơi đông người.
Phân Biệt Cúm và Cảm Lạnh Thông Thường
Nhiều người hay nhầm lẫn giữa cúm và cảm lạnh, tuy nhiên cúm có các biểu hiện nghiêm trọng và khởi phát nhanh hơn:
| Triệu chứng | Cúm Mùa | Cảm Lạnh Thông Thường |
|——————|———————————–|———————————-|
| Sốt | Thường cao (38-40°C) | Hiếm hoặc nhẹ |
| Đau cơ, mệt mỏi | Rất rõ ràng, toàn thân | Nhẹ hoặc không có |
| Ho | Thường khan và nặng | Ho nhẹ đến vừa |
| Nghẹt mũi, hắt hơi| Ít gặp hơn | Thường gặp |
| Thời gian bệnh | Thường kéo dài 1 tuần trở lên | Thường 3–5 ngày |
Tình Huống Thực Tế: Trường Hợp Ông John – Người Cao Tuổi Ở Việt Nam
Ông John, 68 tuổi, sống tại Hà Nội, thường bỏ qua việc tiêm phòng vaccine cúm vì ông cho rằng đã tiêm một lần khi còn trẻ thì sẽ không bị cúm nữa. Năm nay, ông bị cúm nặng phải nhập viện do biến chứng viêm phổi. Sau khi được chữa trị, ông hiểu rằng virus cúm luôn biến đổi, miễn dịch giảm dần theo thời gian và nên tiêm vaccine hàng năm. Ông đã quyết định tiêm vaccine cúm mỗi năm để bảo vệ sức khỏe.
Kết Luận
Vaccine cúm mùa là biện pháp phòng ngừa hiệu quả giúp giảm thiểu bệnh nặng và tử vong do virus cúm gây ra, đặc biệt ở những nhóm dễ bị tổn thương. Vì virus cúm thường xuyên thay đổi qua các mùa, việc tiêm nhắc lại hàng năm là rất cần thiết. Tại Việt Nam, người dân cần nâng cao nhận thức đúng đắn về vaccine cúm, không chủ quan với bệnh và tiêm chủng đúng thời điểm, đặc biệt trước mùa mưa để giảm tối đa gánh nặng bệnh tật và nhập viện do cúm.
Việc tin tưởng và thực hiện tiêm vaccine cúm không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần tạo nên cộng đồng miễn dịch, giảm nguy cơ lây lan dịch bệnh trên diện rộng. Hãy cùng chung tay nâng cao sức khỏe cộng đồng bằng việc tiếp nhận và lan tỏa thông tin khoa học chính xác về vaccine cúm.
