Giới thiệu
Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là một căn bệnh phổi tiến triển gây khó thở, ho kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Ở Việt Nam, COPD là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong và tàn phế, đặc biệt do các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá lâu năm, khói bếp sinh khối và ô nhiễm không khí đô thị. Người lớn tuổi mắc COPD thường gặp khó khăn trong việc sử dụng thuốc ống hít đúng cách hoặc không tuân thủ điều trị do chi phí hay thiếu kiến thức. Đây là lý do vì sao việc quản lý COPD hàng ngày trở thành chìa khóa giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.
Bằng chứng khoa học và lâm sàng về quản lý COPD
Kỹ thuật sử dụng ống hít và dụng cụ hỗ trợ
Kỹ thuật dùng ống hít đúng cách giúp thuốc đến được phổi hiệu quả, tăng tác dụng điều trị. Nghiên cứu cho thấy nhiều người bệnh chưa thực hiện chính xác các bước hít thuốc, dẫn đến thuốc thất thoát hoặc hấp thu kém. Sử dụng thêm dụng cụ giãn (spacer) có thể cải thiện hiệu quả thuốc đối với một số dạng ống hít. Hình ảnh minh họa hướng dẫn chi tiết cách thao tác ống hít và spacer giúp người bệnh dễ nhớ và áp dụng đúng.
Bài tập thở: Pursed-Lip và Thở Hoành
Bài tập thở mím môi (pursed-lip) giúp làm chậm nhịp thở, mở rộng đường thở và giảm cảm giác khó thở. Trong khi đó, thở bằng cơ hoành giúp tăng cường sự vận động của cơ hoành, cải thiện lượng oxy hấp thu và giảm mệt mỏi cơ hô hấp. Các nghiên cứu lâm sàng chỉ ra rằng luyện tập thở đều đặn giúp cải thiện khả năng hoạt động và chất lượng cuộc sống của người bệnh COPD.
Những quan niệm sai lầm và thói quen gây hại
– Không dùng thuốc ống hít vì nghĩ không hiệu quả hoặc chỉ dùng khi có triệu chứng.
– Bỏ bê các bài tập hỗ trợ thở, nhịn vận động do sợ mệt.
– Không quan tâm đến không gian sống có khói thuốc hoặc ô nhiễm.
– Thiếu chú ý đến dinh dưỡng, dẫn đến suy dinh dưỡng và mất cơ bắp.
– Bỏ qua tiêm phòng vắc xin cúm và phế cầu do lo ngại tác dụng phụ.
Những cách tiếp cận sai này làm tăng nguy cơ phát triển biến chứng, suy giảm chức năng phổi nhiều hơn.
Thực hành đúng và lời khuyên thiết thực trong quản lý COPD
Kỹ thuật dùng ống hít và spacer bước từng bước
– Lắc đều ống hít 5-10 lần.
– Thở ra hết sức, sau đó đặt ống sát miệng hoặc dùng spacer.
– Hít sâu và đều kết hợp nhấn ống hít (nếu không có spacer).
– Giữ hơi thở từ 5-10 giây rồi thở ra từ từ.
– Rửa miệng sau khi dùng thuốc corticosteroid để tránh viêm nấm miệng.
Bài tập thở hàng ngày
– Thở mím môi: hít sâu bằng mũi, thở ra từ từ qua miệng mím môi như thổi tắt nến.
– Thở hoành: nằm hoặc ngồi thoải mái, đặt tay lên bụng, hít sâu làm bụng phình ra, thở ra bụng hóp lại.
Điều chỉnh hoạt động và vận động thể chất
– Khởi đầu với bài tập đi bộ nhẹ nhàng trong nhà, tăng dần thời gian và khoảng cách.
– Nghỉ ngơi một vài phút khi cảm thấy mệt hoặc khó thở.
– Tập leo cầu thang để cải thiện khả năng chịu đựng.
– Tham gia chương trình phục hồi chức năng phổi nếu có thể.
Kiểm soát môi trường sống
– Không hút thuốc trong nhà, tạo không gian sống không khói thuốc.
– Đảm bảo thông thoáng cho bếp, tránh khói sinh khối tích tụ.
– Khi ô nhiễm không khí cao (ngày có chỉ số AQI xấu), đeo khẩu trang và hạn chế ra đường.
Dinh dưỡng hợp lý
– Ăn đủ protein để duy trì cơ bắp, tránh suy dinh dưỡng.
– Uống đủ nước để giúp làm loãng đờm.
– Bổ sung rau xanh, trái cây chứa nhiều vitamin và khoáng chất.
Tiêm phòng vaccine định kỳ
– Tiêm vaccine cúm hàng năm để giảm nguy cơ viêm phổi.
– Tiêm vaccine phế cầu để phòng ngừa nhiễm trùng hô hấp nghiêm trọng.
Kế hoạch quản lý đợt cấp COPD (Kế hoạch “vùng vàng”)
Người bệnh và người chăm sóc nên nhận biết dấu hiệu đợt cấp để xử trí kịp thời:
– Ho tăng, đờm đặc và nhiều hơn bình thường.
– Khó thở tăng nhanh, tức ngực.
– Sốt hoặc mệt mỏi không giải thích được.
Khi xuất hiện các dấu hiệu trên, liên hệ bác sĩ hoặc trung tâm y tế ngay để được tư vấn và điều trị sớm, tránh phải nhập viện.
Lời khuyên dành cho người chăm sóc
– Theo dõi sát diễn biến bệnh, nhắc nhở người bệnh dùng thuốc và luyện tập đúng thời gian.
– Giúp duy trì môi trường không khói thuốc và trong lành.
– Hỗ trợ dinh dưỡng đa dạng, đủ protein.
– Ghi nhận triệu chứng mới và giúp người bệnh liên hệ y tế kịp thời.
Trường hợp bệnh nhân minh họa
Anh Nam, 68 tuổi, sống tại Hà Nội, bị COPD do hút thuốc lá nhiều năm và thường xuyên tiếp xúc khói bếp than tổ ong. Anh Nam từng nhập viện do đợt cấp COPD kéo dài. Sau khi được hướng dẫn kỹ thuật dùng ống hít, tập thở, điều chỉnh vận động và dinh dưỡng khoa học, các triệu chứng của anh được cải thiện rõ rệt. Anh cũng thực hiện tiêm phòng cúm và phế cầu hàng năm. Khi nhận thấy ho tăng và khó thở nhiều hơn, anh đã gọi điện ngay cho bác sĩ, được xử trí kịp thời và không phải nhập viện.
Kết luận
Quản lý COPD hàng ngày không chỉ dựa vào thuốc mà cần đồng bộ nhiều biện pháp từ kỹ thuật hít thuốc đúng cách, luyện tập thở, điều chỉnh vận động, nâng cao chất lượng dinh dưỡng, tới việc kiểm soát môi trường sống và tiêm phòng định kỳ. Đặc biệt tại Việt Nam, nơi có nhiều yếu tố nguy cơ gây COPD, việc giáo dục bệnh nhân và người chăm sóc là thiết yếu để giảm gánh nặng bệnh tật, cải thiện chất lượng cuộc sống và hạn chế nhập viện.
Cùng với sự hỗ trợ của các chương trình phục hồi chức năng hô hấp tại các bệnh viện, hy vọng rằng hướng dẫn toàn diện này sẽ giúp cộng đồng người bệnh COPD Việt Nam kiểm soát tốt bệnh tật, duy trì sức khỏe bền vững.
