Giới thiệu
Ở Việt Nam, việc sử dụng thuốc kháng sinh không theo chỉ định vẫn còn phổ biến, đặc biệt trong điều trị các bệnh thông thường ở trẻ nhỏ như cảm lạnh, ho, sốt nhẹ. Nhiều phụ huynh tin rằng thuốc kháng sinh là “thần dược” chữa mọi bệnh, dẫn đến việc tự ý mua thuốc và cho con dùng khi chưa có sự tư vấn của bác sĩ. Tuy nhiên, phần lớn các bệnh lý này do virus gây ra và không cần thiết sử dụng kháng sinh. Việc sử dụng kháng sinh không hợp lý không chỉ làm tăng nguy cơ đề kháng vi khuẩn mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe đường ruột và hệ miễn dịch của trẻ.
Bằng chứng khoa học và y học
Kháng sinh chỉ có hiệu quả với nhiễm khuẩn
Kháng sinh là thuốc có khả năng tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Chúng chỉ có tác dụng khi nhiễm khuẩn xảy ra, chứ không có tác dụng đối với các bệnh nhiễm virus như cảm lạnh, cúm, viêm họng do virus. Nhiều nghiên cứu y khoa khẳng định, việc lạm dụng kháng sinh cho các bệnh nhiễm virus làm không cải thiện triệu chứng mà còn gây tác dụng phụ không mong muốn.
Nguy cơ kháng thuốc và hậu quả toàn cầu
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng hiện tượng kháng thuốc kháng sinh đang ngày càng gia tăng, đe dọa đến hiệu quả điều trị các bệnh nhiễm khuẩn. Khi vi khuẩn đề kháng phát triển mạnh, các thuốc kháng sinh hiện tại có thể không còn hiệu quả, dẫn đến nguy cơ biến chứng nặng, thời gian điều trị kéo dài, chi phí cao và tăng tỷ lệ tử vong.
Hiểu lầm phổ biến về thuốc kháng sinh ở Việt Nam
Nhiều phụ huynh thường tự cho con dùng thuốc kháng sinh khi trẻ sốt, ho hoặc đau họng mà không đi khám bác sĩ. Một số quan niệm sai lầm gồm:
- Thuốc kháng sinh chữa được mọi loại sốt và ho;
- Dùng kháng sinh sớm sẽ giúp bệnh nhanh khỏi;
- Thuốc kháng sinh không có tác dụng phụ;
- Nếu không dùng kháng sinh sẽ gây biến chứng nguy hiểm.
Thực tế, sốt, ho và các triệu chứng đường hô hấp thông thường thường do virus và tự khỏi sau vài ngày nếu chăm sóc đúng cách. Dùng kháng sinh khi không cần thiết vừa tốn kém vừa gây hại sức khỏe.
Thực hành chăm sóc trẻ ốm vặt đúng cách
Nguyên tắc chung
Khi trẻ có các dấu hiệu nhẹ như sốt dưới 38,5 độ C, ho khan, sổ mũi, cha mẹ nên tập trung vào chăm sóc hỗ trợ tại nhà như nghỉ ngơi, bù nước, dinh dưỡng hợp lý, và theo dõi sát sao triệu chứng. Nên hạn chế dùng thuốc kháng sinh nếu không có chỉ định của bác sĩ.
Cách quản lý sốt và ho tại nhà
- Giữ đủ nước: Cho trẻ uống nhiều nước lọc, nước hoa quả, nước điện giải oresol để tăng cường bù nước.
- Chế độ dinh dưỡng: Ăn thực phẩm dễ tiêu, giàu vitamin và khoáng chất giúp tăng cường hệ miễn dịch.
- Giữ ấm: Đặc biệt khi trời lạnh, giúp cơ thể trẻ không bị stress nhiệt.
- Dùng thuốc hạ sốt hợp lý: Paracetamol hoặc ibuprofen theo đúng liều và hướng dẫn, không lạm dụng.
- Giữ vệ sinh mũi họng: Dùng nước muối sinh lý (saline) để rửa mũi giúp giảm ngạt và làm sạch đường thở.
- Sử dụng các phương pháp dân gian an toàn: Ví dụ như trà gừng ấm, có thể giúp giảm đau họng và làm dịu triệu chứng.
Các biện pháp dân gian phổ biến ở Việt Nam có cơ sở khoa học
– Trà gừng ấm: Gừng có tính ấm, chứa các hợp chất như gingerol có tác dụng kháng viêm, giảm đau họng và làm ấm cơ thể.
– Rửa mũi bằng nước muối sinh lý: Giúp làm sạch dịch mũi, giảm ngạt mũi và hạn chế viêm nhiễm.
Khuyến nghị từ chuyên gia và y tế công cộng
Theo các chuyên gia nhi khoa và các tổ chức y tế như WHO và Bộ Y tế Việt Nam, phụ huynh cần:
- Tuyệt đối không tự ý mua thuốc kháng sinh cho trẻ mà không qua khám và chỉ định của bác sĩ;
- Hiểu rõ và phân biệt các triệu chứng do vi khuẩn hay virus gây ra;
- Ưu tiên chăm sóc tại nhà đúng cách;
- Phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đi khám như sốt cao kéo dài, khó thở, mệt mỏi nhiều.
Tình huống minh họa
Trường hợp của bé An 4 tuổi: Bé An bị sốt nhẹ kèm ho mấy ngày, mẹ nghe lời khuyên từ người thân đã mua thuốc kháng sinh cho bé uống nhưng không thấy chuyển biến tốt. Khi được đưa đến bác sĩ, bác sĩ kết luận bé bị cảm cúm do virus và không cần dùng kháng sinh mà chỉ cần chăm sóc tăng cường dinh dưỡng, nghỉ ngơi và dùng thuốc hạ sốt khi cần. Sau một tuần, bé An hồi phục hoàn toàn mà không gặp tác dụng phụ. Mẹ bé cũng được bác sĩ khuyên tránh tự ý mua thuốc, tuân thủ chỉ định y tế.
Kết luận
Lạm dụng thuốc kháng sinh trong điều trị các bệnh viêm nhiễm thông thường ở trẻ không chỉ không hiệu quả mà còn gây hậu quả nghiêm trọng như đề kháng thuốc, tổn thương hệ vi sinh đường ruột và suy giảm miễn dịch. Phụ huynh cần nâng cao nhận thức, lựa chọn chăm sóc phù hợp và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào cho con em mình. Bảo vệ trẻ khỏi tác hại do dùng thuốc sai cách cũng chính là bảo vệ tương lai của cả cộng đồng.
